Zaman, insanların mekan değiştirmeleri konusunda, hava ulaşımı yaygınlaşana dek bir engel olagelmiştir. Bu nedenle günümüzde hava ulaşımı lüks bir tüketim kalemi değil bir zorunluluk haline bürünmüştür. Hava ulaşım araçlarının kullanımının artmasıyla bazı sorunlar da yaşanmaya başlamıştır.

Örneğin öğretmen Ö, hafta sonu ailesini ziyaret etmek için Van’ dan İstanbul’ a seyahat etmek üzere K Hava Yolu Şirketinden bir bilet satın alır. Ö havaalanında uçuşu beklerken bir anons duyulur. Bu duyuruya göre K Hava Yolu Şirketinin Van – İstanbul seferi iptal edilmiştir.

Nasıl ki kara ulaşımının yaygınlaşması neticesinde bu tür sorunlara karşı hizmetten yararlananı korumaya yönelik hükümler öngörülmüştür (bkz: TTK) hava ulaşımının yaygınlaşmasıyla hava yolu ulaştırma hizmetinden yararlananlar için de benzer hükümler düzenlenmiştir. Söz konusu düzenleme “HAVAYOLU İLE SEYAHAT EDEN YOLCULARIN HAKLARINA DAİR YÖNETMELİK (SHY-YOLCU)” olup bu düzenleme 01.01.2012 Tarihinden itibaren icra edilecek uçuşlar için geçerlidir.

    Bu çalışmamızda, havayolu ile seyahat edecek olan kimselerin, özellikle kış döneminde sık yaşadığı bir sorun olan uçuş iptali hususu, Yönetmelik kapsamında değerlendirilecektir.

KAPSAM

İncelenen yönetmelik, havayolu ile seyahat eden yolcuların haklarını düzenlemektedir. Yolcunun ücretsiz veya indirimli seyahat etmesi bu yönetmelik hükümlerinden faydalanmasını engellemediği gibi yolcunun hizmet karşılığı para ödemiş olması yahut mil veya puan kullandırmış olması fark etmez.  

Yolcu, iç uçuşlarda koşulsuz olarak bu yönetmelikte tanınan haklardan yararlanabilecektir. Dış uçuşlarda ise hizmet sunan şirketin TTK hükümleri uyarınca Türk şirketi olup olmadığı ve uçuşun Türkiye’ ye mi Türkiye’ den mi olduğuna bakmak gerekmektedir. Hizmet sunan şirket Türk şirketi ise uçuşun Türkiye’ ye veya Türkiye’ den olduğu fark etmez; yolcu, yönetmelik hükümlerinden yararlanır. Hizmet sunan şirket yabancı ise uçuşun Türkiye’ den olması koşuluyla yolcu yönetmelik hükümlerinden yararlanır.

Her iki durumda da uçuşun tarifeli yahut tarifesiz olması bir değişikliğe yol açmaz.

UÇUŞUN İPTALİ

Uçuşun iptal edilmesi durumunda uçuşu icra eden hava taşıma işletmesine bazı yükümler yüklenmiştir. Dikkat edilirse burada yükümlülük uçuşu icra eden hava taşıma işletmesindedir. Uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, yolcu ile mevcut bir sözleşme kapsamında veya o yolcu ile sözleşmesi bulunan başka bir tüzel veya gerçek kişi yerine bir uçuşu gerçekleştiren veya gerçekleştirmeyi planlayan hava taşıma işletmesini ifade etmektedir. Bu ayrıntı, daha çok şirketler arası uçuş aktarması olduğunda söze konu olur.

Uçuşun iptal edilmesi durumunda, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesinin yükümlülükleri şunlardır:

1. Bilgi Verme Yükümü

Uçuşun iptali durumunda öncelikle yolcular iptalden haberdar edilir. Bu iptal haberiyle beraber yolculara olası alternatif ulaşım yolları hakkında da bilgi verilmesi zorunludur. Yolcunun uçuşun iptali konusunda haberdar edilip edilmediği ve ne zaman haberdar edildiğine ilişkin ispat yükümlülüğü uçuşu icra eden hava taşıma işletmesine aittir. Nitekim yolcu kendisine haber verilmediğini iddia etse dahi gerçekleşmeyen bir olgunun gerçekleşmediğini ispat yükünü yolcuya yüklemek hayatın olağan akışına uygun olmayacaktır.

Yolcu iletişim bilgisinin, hava taşıma işletmesince talep edilmesine karşın hava taşıma işletmesine verilmemesi veya yanlış verilmesi durumunda, hava taşıma işletmesi, bilgi verilmemesine bağlı sonuçların sorumluluğundan kurtulur ancak diğer sorumlulukları baki kalır.

2. Bilet Bedelinin İadesi Veya Güzergah Değişikliği Yükümü

Havayolu işletmesi, yolcuya bir yardım teklifi sunmak zorundadır. Bu yardım teklifinde birden çok seçenek bulunur. Yolcu, bunlardan kendisine uygun gördüğünü seçme hakkına sahiptir. İşletme tarafından yolcu, bu seçimlik haklardan birini tercih etmeye zorlanamaz. Bu seçimlik haklar bilet bedelinin iadesi  ve güzergah değişikliğidir.

a. Bilet Bedelinin İadesi

Bilet bedelinin iadesi yolcu tarafından istendiğinde iade çeşitli şekillerde olabilir:

Ø  Nakit olarak,

Ø  Elektronik banka havalesiyle, Banka ödeme emriyle yahut banka çekiyle,

Ø  Seyahat Fişi ve/veya Diğer Hizmet Şeklinde. Ancak bu son durum için yolcunun buna razı olması ve rızasını imzasıyla belirtmesi gerekmektedir. Bu nedenle, uçuşu icra edecek olan havayolu işletmesi, bir başka uçuşta kullanılmak üzere bir açık bilet almaya yolcuyu zorlayamaz.

                                i.            Tek Seyahat İçin

A, B havayolu işletmesi ile C şehrinden D şehrine seyahat edecektir. B tarafından A’ ya D şehrine gerçekleştirilecek uçuşun iptal edildiği bildirilir.

A bu durumda bilet bedelinin kendisine iadesini talep edebilir.

                              ii.            Takip Eden Seyahatler İçin

A, B havayolu işletmesi ile C şehrinden D şehrine, oradan E şehrine, buradan F şehrine seyahat edecek ve F şehrinden C şehrine dönecektir. E şehrinde iken B tarafından A’ ya F şehrine gerçekleştirilecek uçuşun iptal edildiği bildirilir.

A bu durumda iptal edilen uçuşa ilişkin bilet bedelinin kendisine iadesini isteyebilir. Ancak A için F şehrine seyahat tarih ve saatinde seyahat edememek bütün yolculuğu anlamsız kılmaktaysa, seyahatin gerçekleştirilen bölümlerinin bilet ücretinin tamamının iadesini A talep edebilir.

Ayrıca her iki durumda A seyahatinin ilk başlangıç noktası olan C şehrine ilk fırsatta dönmesini sağlayacak bir dönüş uçuşunun ücretsiz sağlanmasını talep etme hakkına da sahiptir.

b. Güzergah Değişikliği

Yolcu, uçuş iptal edildiğinde, en erken fırsatta son varış yerine güzergah değişikliğinin sağlanmasını da talep edebilir. Ancak bunun için seyahat koşullarının benzer olması gerekmektedir.

Yine yolcu, uygun göreceği farklı bir tarihte, son varış yerine güzergah değişikliğinin sağlanmasını da talep edebilir. Ancak bunun için seyahat koşullarının benzer olması ve seyahatin icra edileceği seferde koltuk durumunun uygun olması gerekmektedir. Dikkat edilmelidir ki yolcu derhal güzergah değişikliği talep ettiğinde koltuk durumunun uygun olması koşulu aranmamaktadır.

Bir şehir veya bölgeye birden fazla havaalanı hizmet ediyor olabilir. Örneğin İstanbul’ da Sabiha Gökçen ve Atatürk Havaalanları bulunmaktadır. Yolcu Sabiha Gökçen havaalanına seyahat gerçekleştirecek iken bu uçuş iptal edilmiş ve yolcuya Atatürk Havalimanına yolculuk önerilmiş ise – yolcu bu teklifi kabul ederse – havayolu işletmesi, yolcunun Sabiha Gökçen havaalanına transfer edilmesine ait masrafı karşılamak zorundadır. Havayolu işletmesi bu durumda kendi sağlayacağı ulaşım vasıtalarıyla da yolcunun transferini sağlayabilir.

Aynı şehir yahut bölgede olmamakla beraber birbirine yakın havaalanları için de aynı durum söz konusu olabilir. Örneğin Hatay Havaalanına yapılacak bir yolculuk iptal edilerek Adana Havaalanına alternatif bir seyahat önerilmişse – yolcu bu teklifi kabul ederse – havayolu işletmesi, transferi sağlamak veya masrafına katlanmak zorundadır.

3. Hizmet Verme Yükümü

Uçuş iptali durumunda bekleme gerçekleşiyorsa, bu beklemenin uzunluğuna ve beklemenin bir gün veya daha fazla sürecek olmasına göre havayolu işletmesinin bazı hizmetleri sunma yükümü gündeme gelmektedir.

a. Gün Aşımı Söz Konusu Değil İse

Bekleme süresine uygun olarak, iki ila üç saat arası gecikmelerde, makul ölçüde sıcak ve soğuk içecekler; üç ila beş saat arası gecikmelerde sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek; beş saat ve üzeri gecikmelerde sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek, ilave sıcak ve soğuk içecekler ile ilave hafif ara yemeği yolcuya ikram edilmek zorundadır.

Bunun yanı sıra bekleme iki saat de sürecek olsa beş saat de sürecek olsa yolcuya, süre kısıtlaması olmaksızın iki telefon görüşmesi, faks iletisi veya elektronik posta hizmeti teklif edilmesi zorunludur. Yolcu bu iletişim araçlarını kullanmayı kabul ederse buna ilişkin masraf kendisinden istenemez.

b. Gün Aşımı Söz Konusu İse

Öncelikle (a) bendinde açıklanan teklifler yolcuya sunulur. Bunun haricinde havayolu işletmesi, yolcunun otelde veya uygun bir konaklama tesisinde konaklamasını sağlamak zorundadır. Yolcunun konaklayacağı yere ulaşımı havayolu işletmesi sağlamak yahut bunun masrafını karşılamak zorundadır.

Gün aşımı söz konusu olmasa dahi yolcu için konaklama zorunlu ise, örneğin gebeliği yahut yaşlılığı nedeniyle daha fazla enerji sarf etmesi kendisinden beklenemeyecek durumda bulunan yolcuya uygun bir konak yeri sağlanması zorunludur.

4. Tazminat Ödeme Yükümü

Yolculuk iptal edilince bazı koşulların varlığı altında havayolu işletmesi yolcuya tazminat ödemek zorundadır. Ancak seyahatin olağanüstü bir koşulun gerçekleşmesi nedeniyle iptal edildiği ve bu uçuşu iptal etmemek için tüm tedbirlerin aldığını ispat edilirse tazminat ödeme zorunluluğu kalkar. Bu duruma örnek olarak yakın zamanda gerçekleşen Hatay Havaalanının sel nedeniyle seferlere kapatılması örnek gösterilebilir.

Tazminat ödemesi çeşitli şekillerde olabilir:

Ø  Nakit olarak,

Ø  Elektronik banka havalesiyle, Banka ödeme emriyle yahut banka çekiyle,

Ø  Seyahat Fişi ve/veya Diğer Hizmet Şeklinde. Ancak bu son durum için yolcunun buna razı olması ve rızasını imzasıyla belirtmesi gerekmektedir. Bu nedenle, uçuşu icra edecek olan havayolu işletmesi, bir başka uçuşta kullanılmak üzere bir açık bilet almaya yolcuyu zorlayamaz.

Ödenecek tazminat miktarı, yolculuğun yurtdışına/ yurtdışından olup olmamasına göre değişmektedir.

Yolculuk iç hat uçuşlarında ise 100 Avro karşılığı Türk Lirası yolcuya ödenir. Yolculuk dış hat uçuşlarında ise yolculuğun kilometre olarak uzunluğuna göre değişmek üzere 250 ila 600 arası Avro karşılığı Türk Lirası karşılığı yolcuya ödenir. Tazminat alacaklarının Türk Lirası cinsinden karşılığı hesaplanırken bilet için ödemenin yapıldığı güne ait Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz satış kuru esas alınır.

Havayolu işletmesinin yolcuya tazminat ödemesi için şu koşullardan birinin gerçekleşmesi gerekir:

Ø  Yolculuk tarihinden en geç iki hafta öncesine kadar yolcu iptalden haberdar edilmezse veya

Ø  Yolculuk tarihinden en geç iki hafta ile yedi gün öncesine kadar dönemde yolcu iptalden haberdar edilip de yolculuk başlangıç saatini en fazla iki saat önceye alan ve yolculuk bitiş saatini en fazla dört saat sonra sonlandıran bir güzergah değişikliği yolcuya önerilmezse veya

Ø  Yolculuk tarihinden en geç yedi gün öncesine kadar dönemde yolcu iptalden haberdar edilip de yolculuk başlangıç saatini en fazla bir saat önceye alan ve yolculuk bitiş saatini en fazla iki saat sonra sonlandıran bir güzergah değişikliği yolcuya önerilmezse.

Burada her ne kadar tazminattan bahsedilmekte ise de bu ödeme teknik anlamda bir tazminat değildir. Burada adeta bir cezai şart bulunmaktadır. Bu nedenle yönetmelikte varlığı aranan şartlar gerçekleşmese ancak bir zarar oluşsa, genel hükümlere göre bunun talebi mümkündür. Bunun gibi, Yönetmelikte öngörülen maktu tutar, yolcunun zararını karşılamaya yetmemiş ise, genel hükümlere göre zarar talep edilebilir.  

AVUKAT ERDEM SERDAR VURGUN